Jan Kumosz (1911-1991) – Polak z Jugosławii związany z Nieporętem

Rodzina Jana Kumosza przybyła do Bośni u schyłku XVIII w. z pierwszą falą polskich emigrantów „za chlebem” z Galicji wschodniej i osiedliła się w powiecie Miljevac u podnóża Kozary. Janek Kumosz dzięki pomocy konsula Artura Burdy został uczniem gimnazjum w Zagrzebiu. Po ukończeniu tej szkoły został uczniem liceum pedagogicznego w Zagrzebiu, a za protekcją konsula, także prowadzącym bibliotekę w „Ognisku Polskim”. Po ukończeniu liceum Jan Kumosz uzyskał cenzus nauczyciela i z liceum został powołany do szkoły oficerów rezerwy w Bileciu, gdzie został mianowany na stopień podporucznika armii jugosłowiańskiej. Dwa razy udało mu się przyjechać do ojczystego kraju, na kolonie letnie do Chodczy i na obóz harcerski w Lidzbarku Warmińskim. W 1935 roku po raz trzeci przyjechał do Polski, ale tym razem na praktykę nauczycielską w roku szkolnym 1935/1936 do Szkoły Podstawowej w Nieporęcie, kierowanej przez Bronisława Tokaja.

W czasie pobytu w Nieporęcie Jan Kumosz zapoznał Janinę Werelich i w 1936 roku oboje jako małżeństwo wyjechali do Jugosławii. Po powrocie do Jugosławii został nauczycielem we wsi Nowy Martinec, gdzie zastał go najazd Niemiec hitlerowskich na Jugosławię. Podporucznik Jan Kumosz założył mundur i ruszył z wojskiem na zachód kraju, ale wojna trwała krótko dlatego powrócił szybko do miejsca zamieszkania.

W maju 1941 roku otrzymał wezwanie do wojskowej komendy rejonowej w Banja Luce, gdzie oświadczył, że jest Polakiem i odmówił wstąpienia do chorwackiej armii. Czetnicy prześladowali Polaków i utożsamiali polską ludność z katolickimi Chorwatami, natomiast ustasze, rekrutujący się z Chorwatów, także uważali ludność polską za wrogów, gdyż ci występowali przeciwko Niemcom. W maju 1944 roku w Nowym Martincu sformowano batalion z Polaków walczących w innych oddziałach partyzanckich Józefa Broz-Tito. Kapitan Jan Kumosz został z początkiem września 1944 roku dowódcą polskiego batalionu, do czasu zakończenia walk partyzanckich w maju 1945 roku.

Pierwszego lipca 1945 roku w Prnjavorze odbył się zjazd Polaków osiadłych w Bośni środkowej, na którym wyrazili oni chęć powrotu do Polski. Delegaci z Janem Kumoszem na czele wskazali na Dolny Śląsk jako miejsce osiedlenia, bo tam najcieplej, a potem konkretnie Bolesławiec i okolice. Od kwietnia 1946 roku do wiosny 1947 roku, gdy przyjechał ostatni, dwudziesty ósmy pociąg z Polakami, trwał powrót do Ojczyzny osiemnastu tysięcy Polaków bośniackich, z drugiego i trzeciego pokolenia polskich osadników. Jan Kumosz ciągle udzielał się jako społecznik. Został wybrany starostą bolesławieckim, organizując od początku wspólnotę polskich osadników. Po zmianach politycznych, usunięto go ze stanowiska i przez kilka lat represjonowano za wcześniejszą działalność na terenie Jugosławii. Był posłem na Sejm II Kadencji w latach 1957-1961. Często bywał w Nieporęcie, gdzie utrzymywał kontakt z nauczycielami szkoły w Nieporęcie. Razem z żoną Janiną został pochowany przez rodzinę na nieporęckim cmentarzu parafialnym.

Dariusz Wróbel

Biogram ukazał się w Miesięczniku Historycznym “Nasza Historia”, jest też dostępny pod linkiem: https://gazetapowiatowa.pl/poradniki/nasza-historia/nasza-historia-jan-kumosz-1911-1991-polak-jugoslawii-zwiazany-nieporetem/